امیر صادقی (کارشناس ارشد مردم‌شناسی)
مردم کردستان جهت آمادگی بیشتر برای ادای فرایض این ماه، در اواخر ماه شعبان چند روزی را روزه می‌گیرند. این عمل نوعی خوشامدگویی و نیز آمادگی روحی و جسمی برای رمضان است. در این منطقه طبق فقه شافعی باید یک نفر معتمد ماه را رویت کنند. بعد از رویت و اجازه مجتهد شهر بلنگوهای مسجد با خواندن «مرحبا مرحبا یا شهر رمضان، مرحبا مرحبا یا شهر تسبیح و التهلیل و تلاوت القرآن مرحبا، مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکت و الاحسان مرحبا» ماه رمضان را به مردم اعلام م
ی‌کنند. در قدیم البته از دهل و سرنا استفاده می‌شد و نیز توپی نیز به تپه‌های اطراف شلیک می‌شد. لازم به ذکر است خواندن مرحبا تا 15 روز اول ماه رمضان انجام می‌گیرد و از شب شانزدهم عوض شده و تبدیل به «الوداع الوداع» می‌شود.
سحری که در زبان کُردی «پاشیو» گفته می‌شود معمولاً یک تا یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح انجام می‌گیرد. هم غذای سحری و هم افطاری که در زبان کُردی به آن «بربانگ» می‌گویند وابسته به فصل‌هایی که رمضان در آن‌ها واقع می‌شود متغییر است. مردم در کردستان معمولاً افطاری را مفصل‌تر از سحری برگزار نموده و حتی در بسیاری از خانواده‌ها غذای باقی مانده از افطاری را در سحر میل می‌نمایند.
قبل از اذان صبح بلندگوی مسجد شروع به خواندن دعا و مناجات می‌کنند. خواندن این دعاها تا یک ساعت قبل از نماز ادامه می‌یابد. هنگامی که رمضان در تابستان واقع شود، مردم به همراه غذای سحری از دوغ و ماست نیز استفاده می‌کنند تا عطش روزهای گرم تابستان بیشتر قابل تحمل باشد. عده‌ای هم ترجیح می‌دهند به خاطر این که در طول روز تشنه نشوند،هنگام سحری از غذاهای چرب و سنگین تناول نکنند و بیشتر از غذاهای سبک و غیر چرب میل نمایند.
در کردستان روال بر این است که در مساجد بعد از نماز عصر، ماموستاها شروع به سخنرانی مذهبی می‌نمایند که بیشتر موضوعات آن حول و حوش رمضان است. این سخنرانی‌ها از بلندگوی مساجد پخش شده و با توجه به این‌‌که در شهری مانند سنندج که نسبت به مساحت و جمعیت‌اش بیشترین مساجد دنیا را دارد، حال و هوای غریبی به وجود می‌آورد.
در رمضان بازار زودتر از ماه‌های دیگر تعطیل می‌شود. تقریباً می‌توان گفت نیم ساعت قبل از اذان مغرب کمتر کسی در خیابان‌ها حضور دارد. بلندگوهای مساجد شروع به پخش کردن مناجات‌ها و دعاها می‌نمایند و اعضای خانواده دور هم بر سفره‌ی افطاری می‌نشینند. سفره‌ی افطاری با شام تفاوت دارد. در سفره‌ی افطاری معمولاً شربت، پنیر، ماست، نوعی نان مخصوص به نام برساق، نان سنگگ، بامیه و زولوبیا، خرما و سبزی یافت می‌شود. بعضی از خانواده‌ها برای افطاری حلیم نیز تهیه می‌نمایند.
بعد از خوردن افطاری روزه‌داران آماده‌ی نماز می‌شوند؛ عده‌ای به مسجد می‌روند و عده‌ای در منزل نماز واجب را ادا می‌نمایند. در مساجد نیز هنگام افطاری بعضی از خانواده‌ها حلوا را در نان پیچیده و بعد از نماز مغرب ببین نمازگزاران پخش می‌نمایند.
از دیگر رسومی که در این ماه برگزار می‌شود خواندن نمازی است به نام «نماز تراویح». قبل از نماز عشاء مردم اعم از زن و مرد در مسجد جمع شده و بعد از خواندن نماز عشاء به جماعت، آماده‌ی خواندن نماز تراویح می‌شوند. تعداد رکعات این نماز ثابت نیست و بستگی به امام جماعت دارد. اما وجه اشتراک آن فرد بودن این رکعات است. به این نحو در مسجدی که 11 رکعت نماز تراویح خوانده می‌شود نمازگزاران پشت سر امام جماعت دو رکعت نماز می‌گذارند بعد سلام نماز را داده و دو رکعت دیگر؛ این شیوه تا دو رکعت پنجم ادامه می‌یابد. اما نماز آخر تک رکعتی بوده و به آن «وتر» می‌گویند. در بعضی از مساجد نماز تراویج تا 23 رکعت نیز خوانده می‌شود. بعد نماز اگر فرصتی باشد سخنرانی نیز صورت می‌گیرد.
در بسیاری از روزهای این ماه مبارک، خانواده‌هایی که نذر و نیازی دارند هنگام افطاری با درست کردن نان محلی برساق و یا حلوا آن را ادا کرده و به در خانه‌ها برده و پخش می‌نمایند.
هم‌چنان که گفته شد هنگام افطاری غذاها متنوع‌تر و لذیذتر می‌شوند. انواع خورشت‌ها در افطاری پخت می‌شود اما بسیاری از خانواده‌ها بر این نظرند چون ساعت‌هاست غذایی به معده واردنشده بهتر است به جای پلو و خورشت از انواع آش‌ها بیشتر استفاده شود.
ماه رمضان تا شب نوزدهم به این منوال سپری می‌گردد. در کردستان شب‌های قدر را 19، 21، 23، 25، 27 و 29 می‌دانند و بسیاری از اهالی در مسجد جمع شده و با خواندن نماز جماعت و یا فرادا و نیز گوش دادن به دعاها و مناجات‌ها و نیز سخنرانی‌ها، شب‌زنده‌داری می‌کنند. در بعضی از شب‌های ماه رمضان، در مساجد مولودی‌خوانی برگزار می‌شود. هر چند مولودی‌خوانی مختص ماه مولود است، بسته به نظر بعضی از افراد در مساجد برگزار می‌شود. در این مجالس مولودنامه که در وصف پیامبر اکرم (ص) است خوانده شده و دف‌نوازی می‌شود. پذیرایی این مجالس با شربت و نقل و شیرینی است.
در کردستان در شب بیست و هفتم که بیشترین امکان شب قدر است، مردم نان‌های محلی برساق و نان تاوه‌ای درست کرده و آن را برای آشنایان و همسایگان می‌فرستند. تراویح و شب‌زنده‌داری در بیست و هفت رمضان جدی‌تر دنبال می‌شود.
جهت پی بردن به عید فطر، منوال کار همانند روز اول ماه رمضان است با این تفاوت که باید دو نفر معتمد آن را اعلام دارند. در کردستان غذای عید بیشتر شامل قورمه سبزی، دولمه کلم و رشته پلو با مرغ می‌شود. بعضی از خانواده‌ها غذای عید را برای صبحانه تدارک می‌بینند و برخی دیگر برای نهار.
از همان اوایل صبح مناجات و دعا از بلندگوهای مسجد شنیده می‌شود. مردم در حوالی ساعت‌های 8 صبح به مساجد رفته و خود را آماده‌ی ادای فریضه‌ی نماز عید رمضان می‌نمایند. بعد از نماز اهالی مسجد از همدیگر حلالیت طلبیده و خواستار قبولی طاعات و عبادات یکدیگر می‌شوند. اگر در محله‌ای کسی فوت شده باشد خانواده‌ها به دیدن آن‌ها می‌روند و برای روح آن مرحوم فاتحه می‌خوانند. سر زدن به بزرگان محله نیز از دیگر امور است. در مرحله‌ی بعد، عید دیدنی از فامیل و آشنایان و همسایگان شروع می‌شود. در این روز مردم تدارکات عید را که قبلاً آماده نموده‌اند جهت پذیرایی از مهمان در دسترس می‌گذارند. این تدارکات شامل نقل و نبات، شیرینی و آجیل می‌شود. در این دید و بازدیدها به بچه‌ها نیز عیدی داده می‌شود. رسم دیگری که هنگام عید در کردستان رایج است هدیه بردن از طرف خانواده‌ی داماد برای نامزد یا عروس پسرشان است. این هدیه‌ها شامل پارچه، لباس، طلا، مرکبات، سیب سرخ زرورق زده می‌شد.
در قدیم بازار تا سه روز تعطیل بود و نوجوانانی که برای اولین بار روزه می‌گرفتند بر پشت بام مسجد رفته و الله اکبر گویان عید را به دیگران تبریک می‌گفتند.
بدین شیوه مردم با ماه رمضان خداحافظی نموده و خود را آماده‌ی عید قربان می‌نمایند.
